Alle ogen in het Vaticaan zijn gericht op de pausverkiezingen die woensdag zijn begonnen en die een nieuwe spirituele leider voor de 1.4 miljard katholieken ter wereld zullen bepalen. Op de tweede dag van het verkiezingsproces (conclaaf), dat met grote nieuwsgierigheid en spanning werd gevolgd, was het langverwachte moment daar. Na vier geheime stemmingsrondes steeg er witte rook op uit de schoorsteen boven de historische Sixtijnse Kapel in het Vaticaan, wat de verkiezing van een nieuwe paus aankondigde.
Terwijl witte rook de lucht in steeg, klonken de kerkklokken en raakten tienduizenden gelovigen op het Sint-Pietersplein in een uitbundige feeststemming. Terwijl het gejuich van “Leve de paus” over het plein klonk, duurde het ongeveer een uur voordat duidelijk werd wie de nieuwe spirituele leider zou worden.
“Habemus Papam”: Eerste Amerikaanse paus aangekondigd
Eindelijk werd de langverwachte aankondiging van “Habemus Papam” (Wij hebben een Paus) gedaan vanaf het historische balkon van de Sint-Pietersbasiliek. Katholieken en nieuwsgierige blikken over de hele wereld hielden hun adem in om te horen wie de nieuwe paus zou worden. Met de aankondiging werd bekendgemaakt dat de Amerikaanse kardinaal Robert Francis Prevost de nieuwe spirituele leider van de Katholieke Kerk is.
Prevost, 69, valt ook op als Peruaans staatsburger. Met deze verkiezing, die als een historisch keerpunt wordt beschouwd, werd Robert Francis Prevost de eerste Amerikaanse paus van de Katholieke Kerk. De nieuwe paus heeft aangekondigd dat hij Leo XIV als pauselijke naam zal gebruiken. Prevosts nadruk op vrede in zijn eerste toespraak werd door katholieken over de hele wereld verwelkomd.
Debatten die de verkiezing van een nieuwe paus sturen
De verkiezing van een paus vond plaats tegen de achtergrond van verschillende opvattingen en verwachtingen binnen de Katholieke Kerk. De belangrijkste gespreksonderwerpen die van invloed waren op de keuzes van de kardinalen, waren onder andere het aanpassen van de kerk aan de moderne wereld, het bestrijden van schandalen rond seksueel misbruik en het actiever optreden tegen wereldwijde problemen zoals armoede en onrecht. Het feit dat er kardinalen met uiteenlopende visies gestemd werden, vooral over de toekomst van de kerk en haar impact op de wereld, zorgde ervoor dat de uitslag met grote nieuwsgierigheid werd afgewacht.
Felicitatieboodschap van Trump
De Amerikaanse president Donald Trump plaatste een bericht op zijn socialemediaplatform waarin hij de nieuwe paus Robert Francis Prevost feliciteerde. Trump zei: "Wat een eer voor ons land", en voegde eraan toe dat hij ernaar uitkeek de nieuwe paus te ontmoeten. Deze felicitatieboodschap werd ook gezien als een belangrijk signaal voor de toekomstige betrekkingen tussen de VS en het Vaticaan.
Een historisch keerpunt: het tijdperk van de Italiaanse pausen eindigt
In de geschiedenis van de Katholieke Kerk kwamen meer dan 266 van de 200 pausen uit Italië. Tot 1978 waren de pausen namelijk 455 jaar lang onafgebroken van Italiaanse afkomst. Deze lange traditie kwam echter tot een einde toen de laatste Italiaanse paus, Albino Luciani, gekozen in 1978, binnen 33 dagen plotseling overleed. In hetzelfde jaar werd de Poolse kardinaal Karol Wojtyla tot paus Leo II gekozen. Met zijn verkiezing tot paus Johannes Paulus II kwam er officieel een einde aan het tijdperk van de Italiaanse pausen. De verkiezing van Robert Francis Prevost wordt gezien als een historische mijlpaal wat betreft de universaliteit van de kerk en de opkomst van leiders uit verschillende culturen.
Wie is Robert Francis Prevost?
Robert Francis Prevost, die geschiedenis schreef als de eerste Amerikaanse paus van de katholieke kerk, komt uit een familie waarvan de wortels zich uitstrekken over verschillende Europese landen. Zijn familie komt oorspronkelijk uit Frankrijk, Italië en Spanje. Prevost werd geboren op 14 september 1955 in Chicago, VS. Haar vader, Louis Marius Prevost, was van Franse en Italiaanse afkomst, terwijl haar moeder, Mildred Martínez, van Spaanse afkomst was. Prevost komt uit een gezin met drie kinderen en zijn leven werd gevormd door zijn jarenlange missieactiviteiten en taken in het aartsbisdom. Prevost, die vele jaren in Peru woonde en belangrijke religieuze plichten in dit land vervulde, verwierf ook het Peruaanse staatsburgerschap. Zijn benoeming tot kardinaal door paus Franciscus in 2023 maakte hem tot een potentiële kandidaat voor het pausschap.
Conclaafproces en betekenis van witte rook
Op woensdagmiddag 7 mei kwamen de kardinalen bijeen in de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan om een nieuwe paus te kiezen. Na de eerste zitting van het conclaaf, die om 16.30 uur begon, begon de verkiezing officieel met de aankondiging van “iedereen naar buiten” (extra omnes) om 17.43 uur. Na de eerste stemming steeg om 21.00 uur de eerste zwarte rook op uit de iconische schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. Deze zwarte rook betekende dat bij de eerste stemming met 133 kardinalen geen enkele kandidaat de vereiste tweederde meerderheid behaalde (minimaal 89 stemmen).
Donderdagochtend 8 mei kwamen de kardinalen opnieuw naar de Sixtijnse Kapel voor nieuwe stemmingen. Tijdens beide stemmingen vanochtend steeg er zwarte rook op uit de schoorsteen van de kapel. Maar na de nieuwe en vierde sessie op donderdagmiddag werd om 18.08 uur de witte rook gezien waar de hele wereld op zat te wachten. Deze witte rook betekende dat de kardinalen een meerderheid vormden en een nieuwe paus hadden gekozen.
Post-White Smoke Ritualen en “Urbi et Orbi”
Nadat de witte rook was opgetrokken, werd verwacht dat er een reeks religieuze rituelen zouden worden voltooid, waaronder het afleggen van de eed van trouw door de kardinalen en het aantrekken van de witte toga door de nieuwe paus. In het Vaticaan bevindt zich een ruimte die de "huilkamer" wordt genoemd. Deze ruimte is vernoemd naar de emotionele momenten die sommige pausen in het verleden hebben meegemaakt tijdens de voorbereiding op hun nieuwe taken. Er zijn kostuums voor nieuwe pausen in drie verschillende maten. Nadat deze rituelen zijn voltooid, wordt het historische goede nieuws van “we hebben een paus” (habemus papam) verkondigd vanaf het balkon van de Sint-Pietersbasiliek. Hier worden de identiteit van de nieuwe paus en de naam die voor deze belangrijke taak is gekozen, aan de wereld bekendgemaakt. Vervolgens richtte de nieuwe paus zich vanaf het balkon tot de katholieke wereld met zijn eerste toespraak, bekend als “aan de stad en aan de wereld” (Urbi et orbi).
Het symbool van de pausverkiezing: de beroemdste schoorsteen ter wereld
Ter gelegenheid van de verkiezing van de paus wordt op het dak van de Sixtijnse Kapel een speciale schoorsteen geplaatst. Deze schoorsteen, waarvan de beelden tijdens het verkiezingsproces live werden uitgezonden door wereldwijde televisiezenders, is de enige tastbare verbinding met de buitenwereld van de verkiezingen, die in het grootste geheim plaatsvonden. De kleur van de rook die uit de schoorsteen komt, is het eerste en belangrijkste teken van de verkiezingsuitslag. Zwarte rook geeft aan dat geen enkele kandidaat de vereiste meerderheid in de stemming heeft behaald, terwijl witte rook aangeeft dat er wel een meerderheid is bereikt en dat de nieuwe paus zijn ambt heeft aanvaard. De kerkklokken en de witte rook zorgen voor extra spanning op dit historische moment.
De oorsprong van het rookritueel gaat terug tot de 1800e eeuw. In het begin kwam er alleen grijze rook vrij bij het verbranden van stembiljetten en documenten. Het publiek kreeg alleen te horen dat de verkiezingen hadden plaatsgevonden. In 1914 werd het onderscheid tussen zwarte en witte rook duidelijk. Vroeger ontstond witte rook door het verbranden van documenten met nat stro. Het is echter bekend dat deze methode niet altijd betrouwbare resultaten oplevert en dat er soms onduidelijk gekleurde rook uit de schoorsteen te zien is. Sinds 2005 worden additieven gebruikt om de kleuren van rook beter te kunnen onderscheiden. Patronen met kaliumperchloraat, antraceen en zwavel voor zwarte rook, en patronen met kaliumchloraat, lactose en hars voor witte rook worden in een speciaal apparaat geplaatst dat is bevestigd aan de kachel waar de stembiljetten worden verbrand.
Conclaaf: de kardinalen opsluiten
De belangrijkste reden waarom het rookritueel zoveel aandacht trekt, is dat de verkiezing van de paus in het grootste geheim plaatsvindt. Er worden strikte regels voor vertrouwelijkheid gehanteerd om ervoor te zorgen dat het verkiezingsproces geheim blijft en om te voorkomen dat er van buitenaf invloed wordt uitgeoefend op de kardinalen die aan de verkiezing deelnemen. Een van deze regels is dat de kiezende kardinalen in de Sixtijnse Kapel worden opgesloten. Daarom wordt de verkiezing van de paus ‘conclaaf’ (cum clave) genoemd, wat in het Latijn ‘op slot’ betekent.
Ook in het Santa Marta Guest House in het Vaticaan, waar kardinalen verblijven als ze niet stemmen, gelden vergelijkbare strenge veiligheidsmaatregelen. Ook hier leggen alle personeelsleden een eed van geheimhouding af. Als u deze eed overtreedt, wordt u automatisch geëxcommunicatied. Tijdens de verkiezingsperiode mogen medewerkers niet met hun familie communiceren. Ook hun contact met kardinalen is strikt beperkt en mag alleen in noodzakelijke gevallen plaatsvinden. Kardinalen mogen ook absoluut geen communicatiemiddelen zoals mobiele telefoons en smartwatches gebruiken. Ook mogen ze geen media zoals televisie, radio en kranten volgen. De persdienst van het Vaticaan maakte bekend dat de mobiele telecommunicatiesignaaloverdrachtssystemen in Vaticaanstad eveneens tijdens de verkiezingen uitgeschakeld waren. Er werd echter aangekondigd dat het Sint-Pietersplein, waar grote menigten samenkomen voor de pausverkiezing, van deze praktijk werd uitgesloten. Ook in de kapel en het gastenverblijf werden gedetailleerde scans uitgevoerd op de aanwezigheid van elektronische apparaten, zoals afluisterapparatuur, om mogelijke informatielekken te voorkomen.
Hoe verliep het stemproces?
In de eerste fase van het conclaaf, nadat alle kardinalen hun plaats in de Sixtijnse Kapel hebben ingenomen en de eed hebben afgelegd, kondigt de ceremoniemeester aan dat iedereen naar buiten moet (extra omnes) en worden de deuren van de kapel gesloten. Stembiljetten met de woorden "Ik kies tot paus" (Eligo in Summum Ponteficem) in het Latijn worden uitgedeeld aan de kardinalen en ieder van hen schrijft er in het geheim zijn naam op. Kardinalen brengen de gevouwen stembiljetten naar een speciaal daarvoor bestemde stembus bij het altaar. Hierbij bewaren ze het stemgeheim en gooien ze de biljetten in de stembus, vergezeld van een Latijnse eed.
Vervolgens beginnen drie kardinalen, die zijn aangesteld als verkiezingsinspecteurs, de stemmen te openen nadat ze deze zorgvuldig hebben gemengd. Nadat de eerste twee telfunctionarissen naar de naam op het stembiljet voor de kardinaal hebben gekeken, leest de derde de naam hardop voor. Nadat de stemmen nauwkeurig zijn geregistreerd, worden de stembiljetten geponst en met rood touw aan elkaar vastgebonden. Deze stembiljetten worden samen met andere relevante documenten verbrand in een speciaal daarvoor ingerichte oven. Er is geen officiële tijdslimiet voor het kiezen van een paus. Door de geschiedenis heen zijn conclaven bekend die enkele uren tot ongeveer drie jaar duurden. De laatste twee pausen werden echter ook op de tweede dag van de stemming gekozen. Bij de verkiezingen van 2013 won paus Franciscus de verkiezing op de avond van de tweede dag, na de vijfde stemronde.
‘Onvoorspelbare verkiezingen’ met recordaantal deelnemende kardinalen
Dit laatste conclaaf, dat woensdag begon, werd door experts van het Vaticaan omschreven als de “meest onvoorspelbare pausverkiezing” vanwege factoren zoals het recordaantal kiesmannen-kardinalen, het feit dat ze uit verschillende delen van de wereld komen en dat velen van hen elkaar niet goed kennen. Hoewel het aantal kardinalen, ook wel "prinsen" van de Katholieke Kerk genoemd, momenteel 252 bedraagt, waren er 80 kardinalen stemgerechtigd bij deze verkiezing. Dit kwam door redenen als de leeftijdsgrens van 133 jaar en gezondheidsproblemen. Om een nieuwe paus te kiezen, was een tweederdemeerderheid van de geldige stemmen nodig. Dat betekent dat er minimaal 133 van de 89 stemmen nodig waren. De gemiddelde leeftijd van de gekozen kardinalen is 72 jaar. De jongste kardinaal was 45 jaar oud en vertegenwoordigde Oekraïne. Van de 135 kardinalen die aan de verkiezing deelnamen, werden er 108 benoemd tijdens de regeerperiode van paus Franciscus. De dynamiek van deze laatste verkiezing werd aanzienlijk beïnvloed door de pogingen van Franciscus om de kerk in Europa te decentreren door kardinalen te benoemen in delen van de wereld waar voorheen geen kardinalen waren.
